Complexe verkeerssituaties zijn voor senioren risicovol
Linksaf slaan op kruispunt blijkt lastige manoeuvre
De oudere automobilist die onzeker en met een slakkengangetje een afslag neemt. De senior op een e-bike die andere weggebruikers voorbij snelt. Wat zijn de risico’s voor ouderen in het verkeer? Hoe vaak zijn ze bij ongelukken betrokken en hoe ernstig zijn de gevolgen?
Ouderen – en dan praten we over 75-plussers – hebben een grotere kans op ernstig letsel en een verhoogd overlijdensrisico in het verkeer. De belangrijkste oorzaken zijn hun grotere fysieke kwetsbaarheid en functiestoornissen. “Denk bij dat laatste aan een afnemend reactievermogen, meer tijd nodig hebben voor het zien van bewegingen en een beperkter gezichtsveld, wat ze kunnen compenseren door vaker met het hoofd te bewegen. Ook wordt het op oudere leeftijd moeilijker om tussen verkeers- en reclameborden en -lichten de essentiële onderdelen eruit te filteren’’, zegt dr. Ragnhild Davidse, senior onderzoeker van de Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid (SWOV).
Fietsers
Het aantal ernstig gewonden onder fietsers is de afgelopen jaren fors toegenomen. Jaarlijks komen zo’n zeventigduizend fietsers als gevolg van een ongeluk op de Spoed Eisende Hulp (SEH) terecht. Daarvan overlijden er tweehonderd. Het gebruik van de elektrische fiets neemt enorm toe, vooral onder senioren. Vorig jaar werden bijna 270.000 e-bikes verkocht. “Met deze ondersteuning zijn snelheden van 25 kilometer per uur te halen. Je kunt je afvragen of je dat maximum echt nodig vindt als je voorheen gewend was om zo’n twaalf kilometer per uur te fietsen. Die hoge snelheid vergt namelijk meer van je reactievermogen. Ook leidt zo’n hogere snelheid ertoe dat je wilt inhalen, maar dan moet je wel alert zijn op het gedrag van degene die je inhaalt en snel kunnen ingrijpen als die uitwijkt.’’
Ouder en kwetsbaarder
E-bikers – die vaak ouder en kwetsbaarder zijn dan gebruikers van een klassieke fiets – raken bij een fietsongeval vaker ernstig gewond dan die ‘gewone’ fietsers. Dat blijkt uit een onderzoek van Groninger artsen onder bijna vijfhonderd patiënten op de SEH van het Universitair Medisch Centrum Groningen. E-bikers hebben twee keer zo vaak meervoudige verwondingen, vaker ernstig hoofdletsel en zij liggen twee keer zo lang in het ziekenhuis.
Deze studie wijst uit dat bijna de helft van de e-bikers bij een ongeluk ernstig schedel- en hersenletsel oploopt. De artsen pleiten daarom voor preventieve maatregelen, zoals het dragen van een helm. Op dit moment is een helm alleen verplicht voor high speed e-bikes die 45 kilometer per uur halen.
Automobilisten
Hoe zit het met de oudere automobilist in het verkeer? Het rijbewijsbezit onder senioren neemt toe. Van de 65-plussers had in 1985 nog maar 53 procent van de mannen en 13 procent van de vrouwen een rijbewijs. In 2014 was dat al gestegen naar respectievelijk 89 procent en 58 procent. Onder de 75-plussers heeft 80 procent van de mannen en 40 procent van de vrouwen een rijbewijs.
Over het type ongevallen dat karakteristiek is voor oudere automobilisten, vertelt Ragnhild Davidse: “Vooral het links afslaan op een kruispunt blijkt één van de lastigste manoeuvres. Kruispunten zijn over het algemeen complex, omdat de aandacht moet worden verdeeld. De combinatie van het inschatten van de situatie én het uitvoeren van verschillende handelingen maakt de kans op fouten groter. Eigenlijk is die manoeuvre voor iedereen het moeilijkst, maar bij ouderen is de kans groter dat ze daarbij tegen hun grenzen aanlopen.”
Uiteenlopende maatregelen kunnen het overlijdensrisico van oudere verkeersdeelnemers in de toekomst verlagen: beveiligingsmiddelen, ondersteunende technische systemen en aanpassingen van de infrastructuur. In aanvulling daarop kunnen cursussen nuttig zijn, zoals rijvaardigheidsritten voor automobilisten, de scootmobielcursus of de cursus ‘Veilig mobiel op de fiets’ die wordt georganiseerd door de Fietsschool van de Fietsersbond.
Meer rijervaring
Vormen senioren een gevaar op de weg? Ragnhild Davidse benadrukt dat zoiets niet mag worden gesteld. Veiligheidsproblemen worden soms juist voorkómen doordat senioren meer inzicht hebben in hun eigen beperkingen, meer rijervaring hebben en kunnen reizen als het minder druk is of als het buiten licht en droog is (compensatiegedrag). Bij automobilisten met dementie is het vermogen tot compenseren echter beperkt. Zij zijn bijvoorbeeld minder geneigd om risicovolle verkeerssituaties te vermijden. Dat is omdat ze een slecht inzicht hebben in hun eigen ziekte, waardoor zij vaak niet in staat zijn om in te schatten wat ze wel en niet kunnen. Ze zijn dan dus ook niet in staat om hun gedrag daarop aan te passen.
“Er zijn specifieke vormen van beoordeling en training nodig voor ouderen met functiestoornissen die de rijgeschiktheid bedreigen. En er moet een procedure komen die leidt tot een tijdige terugtreding uit het verkeer. Het probleem daarbij is om vast te stellen wat de grenswaarden zijn: wanneer is iemand nog wel en niet meer rijgeschikt? Kortom, er is nog veel werk te verzetten.’’