Handhygiëne: een schone zaak

Door voorlichting wordt ziekenhuiszorg veiliger

De eerste regel in de wereld van EHBO is het letten op de eigen veiligheid. Dit geldt in een ziekenhuis misschien nog wel meer dan in elke andere werkomgeving. Niet alleen het personeel, maar ook patiënten en bezoekers hebben baat bij het waarborgen van die veiligheid. Hoe ze dat doen, vragen we bij een bezoek aan het Radboudumc in Nijmegen.

Arts-microbioloog Joost Hopman is hoofd van de afdeling hygiëne en infectiepreventie: “Het Radboudumc heeft bijna 10.000 medewerkers. Zij moeten allemaal worden voorgelicht over risicofactoren om een zo veilig mogelijke zorg te kunnen verlenen. Uiteindelijk is het de bedoeling om met bepaalde maatregelen de risico’s voor kwetsbare patiënten te beperken. Daarvoor zijn basisregels en afspraken opgesteld.”

Ziekenhuisbacterie
Met infectiepreventie wordt beoogd ziekenhuisinfecties te voorkomen. Hopman licht dat toe: “Het komt voor dat iemand na een auto-ongeluk een geslaagde operatie ondergaat maar tijdens het genezingsproces een infectie oploopt. Het gaat vaak om een ziekenhuisbacterie: een bacterie dus die een patiënt krijgt nadat hij is opgenomen. Het is onmogelijk om alles te voorkomen. Toch doen we ons best om de kans op een infectie zo klein mogelijk te maken. De absolute basis is handdesinfectie en handhygiëne.”

Historie
Dat dit onderwerp niet nieuw is, blijkt wel uit de geschiedenisboeken. Kraamvrouwenkoorts is een ziekte die vroeger veel voorkwam onder vrouwen na de bevalling en die vaak dodelijk was. Dr. Ignaz Semmelweis ontdekte in 1847 dat als artsen hygiënische maatregelen namen, de kans op deze ziekte sterk afnam. Het ging om een bacterie die zich vaak bevond op de handen van artsen, nadat zij bijvoorbeeld ook met lijken in aanraking waren gekomen. Door Semmelweis’ ontdekking konden grote vorderingen worden gemaakt bij de bestrijding van kraamvrouwenkoorts. Alles draaide om een preventieve aanpak, zoals het desinfecteren van de handen. Hopman: “Semmelweis heeft baanbrekend werk verricht waar wij tot op de dag van vandaag nog de vruchten van plukken.”

Risicofactoren
“De ervaring leert dat kennis van desinfectie nog onvoldoende aanwezig is”, vervolgt de arts-microbioloog. “Het kan niet genoeg benadrukt worden dat mensen zich bewust moeten zijn van de risicofactoren en de wijze waarop de overdracht van bacteriën kan plaatsvinden. Zowel personeel, patiënten als bezoekers moet je informeren – zowel mondeling als schriftelijk.”

“Vervolgens moet er handenalcohol beschikbaar zijn. Onderzoek heeft uitgewezen dat het drempelverlagend werkt om je handen te desinfecteren wanneer de alcohol voor je neus staat. Dit werkt beter dan dat je er vijf meter voor moet lopen. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft richtlijnen opgesteld over de momenten waarop handdesinfectie zou moeten plaatsvinden. We hebben een meetmethode ontwikkeld om te controleren of men de richtlijnen opvolgt. Met de resultaten kunnen we checken of de boodschap bij iedereen is overgekomen of dat we nog meer moeten inzetten op het gebied van voorlichting en training.”

EHBO
Als je veiligheid in een EHBO-setting wilt brengen, moet je het gedrag van de vrijwilligers veranderen zodat het voor henzelf veiliger wordt. Dat kun je alleen maar door ze feedback te geven wat ze niet goed doen of wat ze anders zouden moeten doen. “Als je echt wat wilt veranderen, dan zul je eigenlijk bij de kinderen op school moeten beginnen. Het aanleren van een goede gewoonte is makkelijker dan het afleren van verkeerde gewoonten.”

Reislustig
Sommige bacteriën zijn voor geen enkel antibioticum gevoelig. “In Nederland komen we dit nog gelukkig relatief weinig tegen. Wij zijn echter een reislustig volk. In een land als India is het risico veel groter dat je door voedsel multiresistente bacteriën binnen krijgt. Je kunt dan de bacterie bij je dragen maar (nog) geen ziekteverschijnselen hebben. Als je bij terugkomst in Nederland toch ziek wordt, kan de multiresistente bacterie de oorzaak zijn en heb je geen antibioticum om het te bestrijden. We moeten verspreiding van die bacterie voorkomen door handdesinfectie toe te passen maar ook door een patiënt in quarantaine of isolatie te plaatsen.”

Overdracht
Welke maatregelen kan men nemen? Hopman: “Het is belangrijk om te kijken hoe de bacterie is overgedragen. Gaat het om gewoon contact (handen schudden) of om druppelcontact (hoesten of niezen bij griep). In een ziekenhuis kun je dit voorkomen door mondkapjes te dragen en eventueel handschoenen en schorten. Bij strikte isolatie moet je de huid zoveel mogelijk bedekken. Voor een ziekte als Ebola zijn vergaande isolatiemaatregelen nodig, namelijk het geheel inpakken en beschermen van de hulpverlener.”

“Met een structurele aanpak kun je veel problemen waarmee je in het ziekenhuis geconfronteerd kunt worden, voorkomen. We proberen om mogelijke risico’s aan te pakken vóórdat het problemen worden. Dát is echte preventie”, aldus Hopman.