Het geheim van gezond heel oud worden

De Italiaanse Emma Morano is op 14 april van dit jaar op 117-jarige leeftijd overleden. Emma was de oudste mens op aarde en volgens officiële documenten de laatste mens die is geboren in de voor-vorige eeuw, in 1899. Tijdens haar leven heeft ze twee wereldoorlogen en bijna honderd verschillende Italiaanse regeringen meegemaakt. Volgens de krant The Telegraph was Emma’s geheim haar dieet: ze at per dag drie eieren, waarvan twee rechtstreeks uit het ei geslurpt, enkele koekjes en soms rauw gehakt. Maar wat is het geheim om heel oud te worden? Is er wel een geheim?

Is er een samenhang tussen manier van leven en gezond heel oud worden? Violet Brown op Jamaica bijvoorbeeld is nu de oudste nog levende mens op aarde. Zij werd geboren op 10 maart 1900 en was op de sterfdag van Morano precies 117 jaar en 36 dagen oud. Haar geheim om oud te worden? “Hard werken!” De Franse Jeanne Calment heeft volgens documenten de hoogste leeftijd ter wereld ooit gehaald: 122 jaar en 164 dagen. Calment overleed in 1997. Zij woonde in Arles en heeft daar in de winkel van haar oom enkele keren Vincent van Gogh ontmoet. Over onze wereldberoemde landgenoot deed Jeanne, toen ze honderd werd, een boekje open: “Een vieze naar alcohol stinkende zwerver, brutaal en bijzonder onaangenaam.”Hoe Jeanne zo oud werd? “Iedere dag een paar glazen port, een kilo chocolade per week en roken!”

Is Jeanne Calment wel de oudste? Misschien wel in Europa. Maar in Indonesië vinden we een totaal onbekende man. Hij zou verreweg de oudste mens ter wereld zijn. Hij is 146 jaar oud, op 31 december 1870 geboren, zo blijkt uit officiële overheidsdocumenten. Mbah Gotho, zoals hij heet, is echter helemaal klaar met het leven. Gotho is klaar om te sterven, zegt hij. Hij overleefde alle tien zijn broers en zussen, al zijn kinderen en vier vrouwen, van wie de laatste 28 jaar geleden stierf. Hij zegt in het Indonesische tv-programma Liputan 6: “Om zo oud te worden, is het recept gewoon geduld hebben.”

Geduld dus, rauwe eieren, port, chocolade, roken en hard werken. Het Bijbelse geheim van Methusalem is vooralsnog onvindbaar. Daarom gaan we naar Sardinië, een eiland in de Middellandse Zee met ruim anderhalf miljoen inwoners en met veel, opmerkelijk veel honderdjarigen. Echte honderdjarigen. Want de burgerlijke stand van het eiland wordt naar behoren bijgehouden. Reden voor een stoet geriatrische onderzoekers om naar Sardinië af te reizen.
Bomen
Maar eerst maken we een uitstapje naar de bomen. Bomen kunnen niet sjoemelen met hun leeftijd, ze kunnen niet weglopen voor wat dan ook, ze kunnen niet verhuizen, ze kunnen niet emigreren. Eenmaal gepoot, staan ze vast op hun plaats. Tot ze vallen, door een storm, door bosbrand, door de bijl of kettingzaag. Maar altijd sterft de boom als er in hun directe omgeving iets verandert, hoe klein die verandering ook is. De aanleg van riolering, van kabels, waterleiding, weg of fietspad kan in de loop van de tijd fataal zijn. In ’s-Graveland bijvoorbeeld stond in het Kerkenbos, vroeger vooral op zondagen een favoriet wandelgebied (en misschien nu nog wel), een duizendjarige eik. Die stond er stevig geworteld onaantastbaar tot er nabij de boom in de zeventiende eeuw een landhuis werd gebouwd, Hilverbeek. Rond het huis werden schitterende vijvers aangelegd en die grote verandering werd de boom fataal. De eik stierf een lange dood en veranderde binnen twee eeuwen in een holle boom, een geliefde verstopplek voor spelende kinderen en fotogeniek decor voor bruidsparen.
Beroemde oude bomen staan over de hele wereld te pronken en trekken bezoekers. De bomen hebben zelfs namen. Tjikko bijvoorbeeld staat in Zweden nabij Fulufjället en telt bijna tienduizend jaar. Methusalem (!) in de White Mountains, Californië, komt met 4.845 jaar ongeveer op de helft daarvan. Beide bomen hebben gemeen dat ze in een onaangetast natuurgebied staan, de harde seizoenen verlopen er gelijkmatig. Onveranderlijke eentonigheid leidt aldus tot een lang leven. Daardoor zijn in de diepe dalen van Nieuw-Zeeland zeer veel eeuwenoude bomen te vinden.

Sardinië
Terug naar Sardinië. Daar woont Consolata Melis in Perdasdefogu. Zij is 105 jaar oud, heeft 9 kinderen, 24 kleinkinderen, 25 achterkleinkinderen. Samen zijn ze 818 jaar. Op veel Middellandse Zee-eilanden worden mensen oud, maar Sardinië spant de kroon met bijna 400 honderdplussers. Dat zijn er minimaal 25 op elke 100.000 inwoners. Hun geheim? “Goede genen, gezond eten en actief leven.”
Gezond eten, wat houdt dat volgens de Sardijnen in? Is het het perkamentachtige, ongerezen brood dat schaapherders opgerold in hun tassen meenemen op hun tochten in de bergen? De scherpe rauwmelkse schapen- en geitenkaas, waarvan één soort met levende maden en al gegeten wordt? Of is het de donkerpaarse Cannonauwijn die de Sardiniërs overvloedig drinken? Cannonauwijn heeft tot drie keer meer bloedvaten-scrubbende flavonoïden dan andere wijnen. Sardijnen leven hun rustige leven op een voornamelijk plantaardig dieet: volkorenbrood (vaak gerst), fajabonen, tuingroenten, fruit en alleen op zondag of bij speciale gelegenheden vlees.

Dood
Het rijtje mogelijke oorzaken van lang leven wordt per alinea langer. Maar dood hoort ook bij het leven. En wat blijkt? Waar je aan overlijdt, verschilt in Nederland per regio. Aldus een onderzoek een kwart eeuw geleden door de Erasmus Universiteit, Instituut Maatschappelijke Gezondheidszorg te Rotterdam. In de loterij van de dood is er voor iedereen een prijs. Niemand hoeft bang te zijn te worden overgeslagen. Maar hoe oud men wordt en waardoor men sterft, hangt ook af van hoe én waar men leeft en woont. De uitkomst van dat onderzoek was een sensatie. Want de regionale sterfteverschillen in Nederland kunnen in belangrijke mate worden verklaard uit een aantal kenmerken: godsdienst, inkomen, verstedelijking en milieuvervuiling. Gezondheidsrisico’s liggen verankerd in de cultuur, in de manier van leven. Nu vlakken die verschillen door ontkerkelijking langzaam af, maar werken nog steeds door. Het onderzoek toont bijvoorbeeld aan dat katholieken uit gemiddeld grotere gezinnen komen en meer roken dan protestanten. Beneden de Moerdijk wordt tien procent meer gerookt dan erboven en longkanker komt er dan ook vaker voor dan in de rest van het land.

Welvaart kan een garantie zijn voor een lang en gezond leven en het rijke Gooi is een opvallend gezonde streek, de Amsterdamse goudkust leeft langer dan de Bijlmer. Luchtvervuiling heeft ook veel invloed en wat dat betreft is Rotterdam koploper. De onderzoekers vonden de meeste doden aan hartafwijkingen in het noorden en diepe zuiden van het land, prostaatkanker is in de kustgebieden koploper en astma vooral rond Amsterdam en Rotterdam en in het oosten van Nederland.

Nieuwe onderzoeken door het CBS laten onder meer zien dat regio’s met een lage sterfte aan ziekten van de ademhalingswegen zich momenteel concentreren in het westen van Nederland. Maatregelen op milieugebied hebben effect, een effect dat voor een deel weer teniet wordt gedaan door de verhoging van de maximum snelheid naar 130 km per uur. Tijdwinst op de Afsluitdijk: 34,5 sec. Nou, nou!

Muizen
Is er voor wat betreft lang leven nog licht aan het einde van de tunnel? Alweer in Rotterdam, Erasmus MC, hebben onderzoekers een stofje ontwikkeld waardoor oude muizen verjongen. Hun oude plukkerig-kale vacht werd weer egaal glanzend. Ze reageerden alerter op wat er om hen heen gebeurde en ze renden vaker in hun loopmolentje. Ook hun nieren werkten beter en veel van hun biochemie leek meer op die van een jongere muis. En dat na een behandeling van dertig dagen met het anti-verouderingsstofje FOXO4-DRI. De onderzoekers hopen binnen enkele jaren het middel op mensen te kunnen testen. We moeten allemaal geduld hebben.

De drie R’s
Rest ons vooralsnog de wijsheid van onze ouders en voorouders, de drie R´s van Rust, Regelmaat en Reinheid. Dat blijkt ook wel uit bovenstaande. Wie een rustig en daardoor misschien saai leven leidt, zich niet laat opjagen door de ‘social media’, met een dagindeling die iedere dag vrijwel hetzelfde is en zijn/haar lijf en longen schoon houdt, kan waarschijnlijk rekenen op een lang leven. Voor tips: kijk op goedgevoedouderworden.nl. Hiep hiep hoera!