Hulp en aansprakelijkheid

Wanneer is een hulpverlener aansprakelijk voor schade?

Levens redden. Daar gaat het om in de wereld van Eerste Hulp. De getrainde hulpverleners zijn voorbereid op de meest moeilijke situaties. Toch is het lastig in te schatten wat de gevolgen van hun acties zijn. Naast de gevolgen voor het slachtoffer kan de hulpverlener ook te maken krijgen met een juridische nasleep.

Het verplicht EHBO verlenen zit niet alleen in de functieomschrijving van, bijvoorbeeld, een treinconducteur (zie kader). In Nederland heeft iedereen de wettelijke plicht om een persoon niet in een hulpeloze situatie achter te laten. EHBO’ers willen helpen en doen dat ook in voorkomende situaties. Met het motto: niet toekijken, maar doen! Toch bestaat er een kans op een juridische nasleep na het ingrijpen bij een levensbedreigende situatie. De vrijwilliger doet er dus verstandig aan zich te verzekeren.

Verzekeren
In 2009 ontvingen gemeenten voor het eerst een bijdrage van het Rijk om hun vrijwilligers te verzekeren. Achtergrond van deze Rijksbijdrage was het stimuleren van vrijwilligerswerk en ze vrijwaren van aansprakelijkheid. Voor vrijwilligers in de eerste hulp die tot dan toe via hun vereniging door de Nationale Bond voor EHBO waren verzekerd, betekende dit goed nieuws. De Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) bood via de gemeenten een goed verzekeringspakket aan. De verzekering via de vereniging/Nationale Bond kon daardoor worden opgezegd. Voor de verenigingen samen betekende dit een besparing van vele duizenden euro’s per jaar, omdat alle verenigingen de overstap maakten naar de door hun gemeente aangeboden verzekeringen.

Definitie
Nu we hier de schijnwerper richten op de juridische aspecten van eerste hulp lichten we deze ‘vrijwilligersverzekering’ er even uit. Voor welke vrijwilligers geldt deze verzekering? Uitgesloten werden de vrijwillige brandweer en de vrijwillige politie. De volgende definitie bepaalt wie vrijwilliger is.
De vrijwilliger is degene die in enig organisatorisch verband onverplicht en onbetaald werkzaamheden verricht ten behoeve van anderen en/of de samenleving waarbij een maatschappelijk belang wordt gediend.

Om aanspraak te kunnen maken op deze verzekering, stellen de gemeenten voorwaarden. De organisatie moet zijn administratie én juridische kant (regels, statuten en huishoudelijke reglementen) aantoonbaar goed op orde hebben.

Brede dekking
De verzekering kent een Basis Polis, die dekking geeft bij ongevallen en die de persoonlijke eigendommen van vrijwilligers verzekert. De verzekering keert uit bij overlijden, blijvende invaliditeit, geneeskundige kosten en psychische hulpverlening. Ook materiële schade wordt gedekt tot aangegeven maxima. Daarnaast behoort de aansprakelijkheidsverzekering voor vrijwilligers tot deze Basis Polis. In de aanvullende Plus Polis hebben de besturen van vrijwilligersorganisaties zich verzekerd tegen Aansprakelijkheid voor rechtspersonen, een Bestuurdersaansprakelijkheidsverzekering (voor alle vrijwillige bestuurders van een vereniging), een Verkeersaansprakelijk-heid voor rechtspersonen en een Rechts-bijstandverzekering voor vrijwilligers.

Verplichtingen
Hier is ook het verschil te zien met de NS-medewerker. Werknemers ‘met hulpverlening op betalende beroepskrachtige basis’, vallen niet in bovenstaande regeling van vrijwilligers. In de arbeidsovereenkomst staat de werkgever garant voor eventuele schade bij het slachtoffer. Hulpverleners die daarentegen niet verzekerd zijn, krijgen ook niets vergoed en verkeren in een moeilijke situatie wanneer het slachtoffer juridische stappen onderneemt.

Aansprakelijkheid
Als hulpverlener kun je te maken krijgen met aansprakelijkheid. Wat mag je wel doen en wat niet?
Kan een hulpverlener verantwoordelijk worden gehouden voor de handelingen die hij bij een slachtoffer verricht? Een eerste hulpverlener mag geen handelingen uitvoeren die zijn voorbehouden aan mensen met een beroep zoals omschreven in de Wet BIG (Wet op de Beroepen in de Individuele Gezondheidszorg), zoals artsen en verpleegkundigen (zie ook pag. 07 en 08). Reanimatie en het bedienen van een AED vallen hier niet onder. Als een eerste hulpverlener er alles aan gedaan heeft om een slachtoffer te helpen, kan hij niet aansprakelijk worden gesteld voor zijn handelen. Iedereen mag 1-1-2 bellen en om een ambulance vragen. Achteraf kan blijken dat een ambulance niet nodig bleek. De eerste hulp verlener wordt in een dergelijke situatie niet aansprakelijk gesteld voor de kosten.

Niet reanimeren penning
Hoewel iedereen verplicht is hulp te verlenen bij een slachtoffer in levensgevaar, doet zich een bijzondere situatie voor wanneer het slachtoffer een niet reanimeren verklaring heeft of een niet reanimeren penning bij zich draagt. De hulpverlener mag dan afzien van de reanimatie, mits de verklaring of penning:
• handgeschreven en ondertekend is;
• naam en geboortedatum van het slachtoffer bevat;
• voorzien is van een pasfoto.

Afzien van een reanimatie mag alleen als direct duidelijk is dat het slachtoffer een rechtsgeldige niet reanimeren verklaring heeft. Ga hier niet eerst naar zoeken. Daarmee gaat kostbare tijd verloren. Tijdens het reanimeren kan alsnog een niet reanimeren penning worden gevonden of een niet reanimeren verklaring worden getoond (bv. door familie). De hulpverlener mag dan stoppen met reanimeren. Hij is dit echter niet verplicht en mag de reanimatie voortzetten totdat een professionele hulpverlener arriveert.

Een reanimatie poging wordt altijd ondernomen, behalve:
• als vóór aanvang duidelijk is dat de patiënt een rechtsgeldige niet reanimatie verklaring heeft;
• als het leven van de hulpverlener is gevaar is of komt;
• als overduidelijk is dat een dergelijke poging geen zin heeft.

SOS penning
De SOS penning is een medaillon waarin allerlei informatie van de drager is opgeslagen. Hulpverleners kunnen deze informatie gebruiken bij de hulpverlening. Op www.ehbonationalebond.nl staan reanimatie richtlijnen van de Nederlandse Reanimatie Raad.

Dit artikel is mede tot stand gekomen met de inhoudelijke feedback van mr. Kim Elias; jurist gezondheidsrecht.