Vernoemingen in de wereld van EHBO

Een duik in de geschiedenis

Voorbeelden van vernoemingen zijn overal om ons heen. Zo dragen straten en pleinen vaak namen van prominenten uit de vaderlandse geschiedenis, verwijzen namen van ziekenhuizen dikwijls naar pioniers op het gebied van de gezondheidszorg en worden viaducten in heel Nederland sinds afgelopen jaar vernoemd naar militairen die omkwamen in de strijd voor onze vrijheid. Binnen de wereld van EHBO komen eveneens verschillende voorbeelden van vernoemingen voor. Wij namen een duik in de geschiedenis en zochten uit wie schuil gaan aan achter de bekende Heimlichmanoeuvre en de Noodvervoersgreep van Rautek.

Het toepassen van de Heimlichmanoeuvre (buikstoten) is een wereldbekend ingrijpen om een verstikkend obstakel uit de bovenstaande luchtwegen te verwijderen. Niet voor niets is de handeling, die vaak wordt toegepast als rugslagen geen uitkomst bieden, standaard opgenomen in menig EHBO-opleiding. De manoeuvre, ook wel Heimlichgreep genoemd, werd in 1974 voor het eerst beschreven door – hoe kan het ook anders – Henry Heimlich (geboren in Wilmington, Verenigde Staten, op 3 februari 1920). Heimlich bedacht de levensreddende ingreep, toen hij als directeur verbonden was aan een ziekenhuis in Cincinnati, een stad in het zuidwesten van de staat Ohio.

Naar verluidt zouden er sinds de introductie in 1974 alleen al in de Verenigde Staten zo’n 100.000 mensen gered zijn van de verstikkingsdood. Onder hen voormalig president Ronald Reagan, die tijdens een vliegreis bijna stikte tijdens het eten van een handje pinda’s, en popster Cher, die bijna het leven liet door een verstikkende vitaminepil. Maar ook actrices Elizabeth Taylor en Marlene Dietrich ontsnapten dankzij Heimlichs vondst aan de dood.
Niet zonder consequenties
Toch is het toepassen van de Heimlichmanoeuvre voor slachtoffers niet altijd zonder consequenties. Zelfs wanneer de handeling correct wordt uitgevoerd kan men gewond raken. Zo bestaat er een kans op inwendig letsel. Om die reden is het belangrijk dat iemand na het toepassen van de greep altijd door een arts wordt onderzocht.

In opspraak
De kans op inwendig letsel is niet de enige schaduwkant die kleeft aan Heimlichs uitvinding. In 2002 kwam de naamgever in opspraak, toen Peter Heimlich gesterkt door zijn vrouw, een onderzoek startte naar zijn vaders loopbaan. Peter ontdekte dat Heimlich casussen vervalst had om daarmee ten onrechte aan te tonen dat zijn manoeuvre succesvol zou kunnen worden toegepast op drenkelingen. Tevens werden door hem aanwijzingen gevonden dat Henry Heimlich mogelijk niet zelf de bedenker was van de manoeuvre die zijn naam draagt. Een slotconclusie in deze familievete blijft nog altijd uit, maar de discussie leidde er wel toe dat in Amerika en Canada in toenemende mate de term ‘buikstoten’ wordt gebruikt wanneer men het heeft over de Heimlichmanoeuvre.

Ondanks de controverse wist Henry Heimlich zelf in 2016 vriend en vijand te verrassen door in zijn woonplaats Cincinnati een 87-jarige vrouw te redden met ‘zijn’ greep. De hoogbejaarde vrouw verslikte zich in een verzorgingstehuis in een stukje hamburger. Het verhaal gaat dat een medewerker zou hebben geprobeerd de Heimlichgreep toe te passen, maar Heimlich zelf was hem te snel af. “God heeft me in de stoel naast jou geplaatst”, schreef de vrouw later in een bedankbriefje aan haar redder. Een aardig detail is dat Henry Heimlich tijdens zijn levensreddende actie zelf reeds de respectabele leeftijd van 96 jaar had bereikt. Opmerkelijk, wetende dat het uitvoeren van de Heimlichmanoeuvre fysiek gezien de nodige inspanning vergt. Desondanks overleed Heimlich niet veel later zelf aan ouderdom.
Noodvervoersgreep van Rautek
Een andere bekende techniek uit de wereld van EHBO die vernoemd werd naar een persoon is de Noodvervoersgreep van Rautek. De Rautekgreep, zoals de manoeuvre kortweg genoemd wordt, is een greep waarmee een slachtoffer wordt vervoerd naar een veiligere plek. Bij die techniek wordt een slachtoffer van achteren aan één van de eigen onderarmen, die horizontaal komt te staan, met beide handen vastgepakt, opgetild en voorzichtig naar een andere plek getrokken. Enfin; we hoeven het u niet uit te leggen.
Wat u waarschijnlijk nog niet wist, is dat de greep vernoemd is naar Franz Rautek (geboren in het Oostenrijkse Sankt Pölten, 1902). Als kind verhuisde Rautek met zijn ouders, voor het werk van vader, naar de hoofdstad Wenen, waar hij zijn verdere schoolopleiding kreeg. Al op jonge leeftijd was hij geïnteresseerd in sport. Zo was hij naast fanatiek gymnast een fervent beoefenaar van Jiu-Jitsu, een krijgskunst voor ongewapende zelfverdediging. Rautek leerde de sport van Josef Diwischek, die in Oostenrijk geldt als een pionier op het gebied van Jiu-Jitsu. De van oorsprong Japanse vechtsport lag de jonge Rautek zo goed, dat hij in 1930 op het onderdeel slaagde tijdens het staatsexamen voor sportleraren, met daarnaast ook specialisaties in Judo en Gymnastiek.

Politiesport
Na wat omzwervingen kreeg Rautek een baan aangeboden als trainer bij een politiesportvereniging, waar hij lesgaf in trainingen die speciaal op het politievak waren afgestemd. In 1931 opende hij daarnaast een eigen Jiu-Jitsu-school aan de Margaretastrasse in Wenen, gevolgd door verschillende trainingslocaties elders in de stad. Rauteks trainingsinstituut floreerde dankzij de door hem zelf ontwikkelde lestechnieken, die samen met zijn praktische demonstraties en verhelderende diavoorstellingen, snel aan populariteit wonnen. De ervaren sportman stond daarnaast bekend als een uitstekend technicus, die indruk maakte met zijn snelheid, behendigheid, didactiek en elegantie.
Anatomie
Als jongeman met een goed stel hersens was Rautek constant bezig met zijn persoonljke ontwikkeling. Om zichzelf en zijn sport te kunnen perfectioneren en de best mogelijke trainingsprogramma’s te ontwikkelen, begon hij zich te verdiepen in de anatomie van het menselijk lichaam. Hij volgde naast anatomische ook psychologische en educatieve lezingen aan de Universiteit van Wenen.

Per toeval
Dan volgt in 1943, haast per toeval, de vraag van één van zijn studenten of het mogelijk zou zijn om een bewusteloze persoon op de grond te tillen met behulp van de Jiu-Jitsu-hefboomtechniek. Rautek zag het als een uitdaging en begon er, gesterkt zijn opgedane wetenschappelijk kennis, een studie naar. In slechts een paar dagen tijd wist hij een grijptechniek te ontwikkelen, die het mogelijk maakte om liggende of zittende mensen voort te bewegen, zelfs als zij aanzienlijk zwaarder zijn dan de helper. De techniek werd, zo gaat het verhaal, door Rautek herhaaldelijk op zijn eigen vrouw getest. De techniek bood vrijwel iedereen de mogelijkheid om op een relatief eenvoudige manier mensen die onwel werden, of in een ongevalssituatie waren beland, snel in veiligheid te brengen.

De beschrijving van deze uitvinding, vanaf dat moment Rautek-handgreep of Noodvervoersgreep van Rautek genoemd, vond al snel zijn weg naar de medische literatuur, studieboeken en encyclopedieën. En zo werd de techniek een belangrijk onderdeel van EHBO-cursussen over de hele wereld.

Onverminderd enthousiast
Gepassioneerd als hij was, bleef Rautek zich zijn hele verdere leven onverminderd enthousiast inzetten voor de hulpverlening. Sinds 1952 deed hij dat samen met het Oostenrijkse Rode Kruis. Zo verbeterde hij bestaande revalidatietechnieken, ontwikkelde verschillende reddingsmaatregelen en deed onderzoek naar pijnpunten. Tot op hoge leeftijd presenteerde hij zijn bevindingen maar wat graag zelf,

tijdens cursussen aan eerstehulpverleners en studenten.

In 1972 ontving Rautek voor zijn verdiensten de Henry Dunant Medal, een gouden ereketting van het Beierse Rode Kruis en verscheidene eretitels. Franz Rautek stierf op 8 november 1989 in Wenen, maar zijn nalatenschap leeft nog altijd voort in de wereld van EHBO.